Przełącznik języka

CoalaWeb Traffic

Today59
Yesterday130
This week713
This month3908
Total136442

Visitor Info

  • IP: 44.223.42.120
  • Browser: Unknown
  • Browser Version:
  • Operating System: Unknown

Who Is Online

1
Online

piątek, 29, marzec 2024 11:07

Materiały heraldyczne

Herbarze

Poczet rodów w Wielkiém Księstwie Litewskiém w XV i XVI wieku / ułożył i wyd. Adam Boniecki.
Warszawa 1887
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/52

Adam Boniecki - Herbarz Polski

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 1: Aaron - Boniccy
Warszawa 1899
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/143

Adam Boniecki
Herbarz polski. Uzupełnienia i sprostowania do części 1
Warszawa 1901
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/161

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 2: Bonieccy h. Bo
ńcza - Chmieleńscy
Warszawa 1900
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/145

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 3: Chmielewscy - Czetowscy
Warszawa 1900
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/142

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 4: Czetwerty
ńscy - Dowiakowscy
Warszawa 1901
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/146

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 5: Dowiattowie - Gąsiorkowicz.
Warszawa, 1902
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/147

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 6: Gąsiorowscy - Grabowniccy
Warszawa 1903
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/149

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 7: Grabowscy - Hulkiewiczowie
Warszawa 1904
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/150

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 8: Huma
ńscy - Jelonek
Warszawa 1905
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/151

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 9: Jelowscy - Kęstowiczowie
Warszawa 1906
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/152

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 10: Kęstowscy - Komorowscy
Warszawa 1907
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/153

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 11: Komorowscy - Kotowski
Warszawa 1907
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/154

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 12: Korty - Krzemieniewscy
Warszawa 1908
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/155

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 13: Krzemieniowscy - Lasoccy
Warszawa 1909
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/157

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 14: Lasoccy - Liwi
ński
Wawrszawa 1911
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/158

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 15: Liwscy - Łopuscy / ułożyli Adam Boniecki i Artur Reiski
Warszawa 1912
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/159

Adam Boniecki
Herbarz polski. T. 16: Łopusza
ńscy - Madalińscy / ułożyli Adam Boniecki i Artur Reiski
Warszawa 1913
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/160

Jerzy Sewer Dunin Borkowski - Rocznik szlachty polskiej

Jerzy Sewer Dunin Borkowski
Rocznik szlachty polskiej. T. 1
Lwów 1881
http://pbc.biaman.pl/publication/1623

Jerzy Sewer Dunin-Borkowski
Rocznik szlachty polskiej. T. 2
Lwów 1883
http://mbc.malopolska.pl/publication/183

Jerzy Seweryn Teofil Dunin Borkowski
Spis nazwisk szlachty polskiej
Lwów 1887
http://www.wbc.poznan.pl/publication/55480

Jerzy Sewer Dunin Borkowski, Jerzy Seweryn Teofil Dunin Borkowski
Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich
Lwów 1895
http://www.wbc.poznan.pl/publication/54074

Jerzy Sewer Dunin Borkowski
Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich.
Lwów ok.1909
http://pbc.biaman.pl/publication/1618
http://www.sbc.org.pl/publication/5740

Kazimierz Łodzia Czarniecki - Herbarz polski podług Niesieckiego...

Kazimierz Łodzia Czarniecki
Herbarz polski podług Niesieckiego, treściwie ułożony i wypisami z późniejszych autorów, z różnych akt grodzkich i ziemskich, z ksiąg i akt kościelnych oraz z dokumentów familijnych powiększony i wydany. T. 1
Nakładem autora, Gniezno 1875-1881
http://pbc.biaman.pl/publication/1622

Kazimierz Łodzia Czarniecki
Herbarz polski podług Niesieckiego, treściwie ułożony i wypisami z późniejszych autorów, z różnych akt grodzkich i ziemskich, z ksiąg i akt kościelnych oraz z dokumentów familijnych powiększony i wydany. T. 2
Nakładem autora, Gniezno 1881-1882
http://pbc.biaman.pl/publication/1621

Stanisław Dziadulewicz
Herbarz rodzin tatarskich w Polsce
Wilno 1929
http://www.wbc.poznan.pl/publication/61988

Jan Aleksander Gorczyn
Kleynoty abo herby pa
ństwa y rycerstwa powiatow y miast głownych Korony Polskiey y W. X. L. według obiecadła dla pamięci łacnieyszey położone
Kraków 1630
http://www.wbc.poznan.pl/publication/37103

Leszek Grabowski
Saga rodu Grabowskich z Bilczyc i Liplasa koło Gdowa
Kraków 2008
http://mbc.malopolska.pl/publication/8610

Herbarz rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego najwyżej zatwierdzony. Cz.1
Warszawa 1853
http://www.wbc.poznan.pl/publication/56087

Herbarz rodzin szlacheckich Królestwa Polskiego najwyżej zatwierdzony. Cz.2
Warszawa 1853
http://www.wbc.poznan.pl/publication/59833

Herbarz szlachty prowincyi witebskiej
Kraków 1899
http://www.wbc.poznan.pl/publication/53048

Ks. Wojciecha Wiiuka Kojałowicza herbarz szlachty Wielkiego Księstwa Litew­skie­go zwany Nomenclator
Kraków 1905
http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.polona.pl:6254

Szymon Konarski
Szlachta kalwi
ńska w Polsce
Warszawa 1936
http://www.wbc.poznan.pl/publication/30010

Ludwik Korwin
Ormia
ńskie rody szlacheckie
Kraków 1934
http://www.wbc.poznan.pl/publication/56796

Adam Amilkar Kosiński - Przewodnik heraldyczny

Adam Amilkar Kosi
ński
Przewodnik heraldyczny: monografie kilkudziesięciu znakomitszych rodzin, spis rodzin senatorskich i tytuły honorowe posiadających. [Cz. 1]
Warszawa 1877
http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.polona.pl:1569

Adam Amilkar Kosi
ński
Przewodnik heraldyczny [cz.] 2
Warszawa 1880
http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.polona.pl:1570

Adam Amilkar Kosi
ński
Przewodnik heraldyczny [cz.] 3
Warszawa 1881
http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.polona.pl:1572

Adam Amilkar Kosi
ński
Przewodnik heraldyczny [cz.] 4
Warszawa 1883
http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.polona.pl:1574

Adam Amilkar Kosi
ński
Przewodnik heraldyczny: monografie genealogje i spis rodzin senatorskich i tytuły honorowe posiadających. [Cz. 5]
Warszawa 1885
http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.polona.pl:1761

Stanisław Kossakowski - Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich

Stanisław Kossakowski
Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich T.1
Warszawa 1859
http://www.wbc.poznan.pl/publication/34078

Stanisław Kossakowski
Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich T.2
Warszawa 1860
http://www.wbc.poznan.pl/publication/34151

Stanisław Kossakowski
Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich T.3
Warszawa 1872
http://www.wbc.poznan.pl/publication/34216

Sylwester Korwin Kruczkowski
Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austrjac­kich w czasie od roku 1773 do 1918
Sylwester Korwin Kruczkowski, Lwów 1935
http://www.wbc.poznan.pl/publication/56007

Józef Krzepela
Małopolskie rody ziemia
ńskie
Gebethner i Wolff, Kraków 1928
http://www.sbc.org.pl/publication/8064

Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego: (dopełnienie Niesieckiego): wydanie z ręko­pisu.
Kraków 1870
http://www.wbc.poznan.pl/publication/1879

Bolesław Namysłowski
Rozważania nad problemem rodziny i rodu.
Pozna
ń 1928
http://www.wbc.poznan.pl/publication/41630

Kasper Niesiecki - Herbarz polski

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza: T. 1
Lipsk 1839
http://zbc.uz.zgora.pl/publication/9537

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza: T. 2
Lipsk 1839
http://zbc.uz.zgora.pl/publication/9538

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza: T. 3
Lipsk 1839
http://zbc.uz.zgora.pl/publication/9539

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J...T. 4 : [E-J]
Lipsk 1839
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/167

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J...T. 5 : [K]
Lipsk 1840
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/168

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J...T. 6 : [L-N]
Lipsk 1841
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/169

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J...T. 7 : [O-P]
Lipsk, 1841
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/170

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J...T. 8 : [R-S]
Lipsk, 1841
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/173

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J...T. 9 : [T-W]
Lipsk 1842
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/174

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J...T. 10 : [Z-Ż]
Lipsk 1845
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/175

Bartosz Paprocki
Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r. p. 1584; wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego
Biblioteka Polska, Kraków 1858
http://www.wbc.poznan.pl/publication/31164

Franciszek Ksawery Piekosi
ński (oprac.)
Poczet rodów szlachty polskiej wieków średnich
Lwów 1911
http://www.wbc.poznan.pl/publication/55950

Kazimierz Pułaski
Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy: monografie i wzmianki T.1
Brody 1911
http://www.wbc.poznan.pl/publication/52471

Spis szlachty Królestwa Polskiego z dodaniem krótkiéj informacyi o dowodach szla­chectwa; Spisok dvorânam Carstva Pol'skago, c priobseniem kratkih svedenij o dokazatel'stvah dvorânstva
Warszawa 1851
http://www.wbc.poznan.pl/publication/40582

Hipolit Stupnicki - Herbarz polski...

Hipolit Stupnicki
Herbarz polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów: ułożony porządkiem alfabetycznym na podstawie Herbarza Niesieckiego i manuskryptów T.1
Kornel Piller, Lwów 1855
http://www.wbc.poznan.pl/publication/53067

Hipolit Stupnicki
Herbarz polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów: ułożony porządkiem alfabetycznym na podstawie Herbarza Niesieckiego i manuskryptów T.2
Kornel Piller, Lwów 1859
http://www.wbc.poznan.pl/publication/53068

Hipolit Stupnicki
Herbarz polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów: ułożony porządkiem alfabetycznym na podstawie Herbarza Niesieckiego i manuskryptów T.3
Lwów 1862
http://www.wbc.poznan.pl/publication/53069

Seweryn Uruski - Rodzina. Herbarz szlachty polskiej

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.1.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1904
http://www.wbc.poznan.pl/publication/56068

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.2.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1905
http://www.wbc.poznan.pl/publication/66554

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.3.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1906
http://www.wbc.poznan.pl/publication/66561

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.4.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1907
http://www.wbc.poznan.pl/publication/67335

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.5.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1908
http://www.wbc.poznan.pl/publication/67340

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.6.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1909
http://www.wbc.poznan.pl/publication/67355

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.7.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1910
http://www.wbc.poznan.pl/publication/67384

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.8.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1911
http://www.wbc.poznan.pl/publication/67204

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.9.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1912
http://www.wbc.poznan.pl/publication/67203

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.10.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1913
http://www.wbc.poznan.pl/publication/67202

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.11.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1914
http://www.wbc.poznan.pl/publication/67201

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.12.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1915
http://www.wbc.poznan.pl/publication/67200

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.13.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1916
http://www.wbc.poznan.pl/publication/66568

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.14.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1917
http://www.wbc.poznan.pl/publication/66573

Seweryn Uruski
Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T.15.
Gebethner i Wolff, Warszawa 1931
http://www.wbc.poznan.pl/publication/66579

Jan Kazimierz Wilczy
ński
Herbarz starodawnej szlachty podług Heraldyków polskich z dopełnieniem do czasów obecnych
Paryż 1860?
http://www.wbc.poznan.pl/publication/54086

Nieznana szlachta polska i jej herby
Wittyg Wiktor (oprac.), Dziadulewicz Stanisław (współudział)
Kraków 1908
http://www.wbc.poznan.pl/publication/29601

Teodor Żychli
ński - Złota księga szlachty polskiej

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.1
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1879
http://www.wbc.poznan.pl/publication/55916

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.2
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1880
http://www.wbc.poznan.pl/publication/51602

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.3
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1881
http://www.wbc.poznan.pl/publication/61746

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.4
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1882
http://www.wbc.poznan.pl/publication/61747

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.5
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1883
http://www.wbc.poznan.pl/publication/62857

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.6
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1884
http://www.wbc.poznan.pl/publication/65666

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.7
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1885
http://www.wbc.poznan.pl/publication/65894

Teodor Żychliński
Złota księga szlachty polskiej. R.11
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1889
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/363

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.12
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1890
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/377

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.13
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1891
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/378

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.14
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1892
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/379

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.15
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1893
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/380

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.16
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1894
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/381

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.17
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1895
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/382

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.18
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1896
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/383

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.19
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1897
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/384

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.20
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1898
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/385

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.21
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1890
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/406

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.22
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1900
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/386

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.23
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1901
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/387

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.24
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1902
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/388

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.25 - jubileuszowy
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1903
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/389

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.26
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1904
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/407

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.27
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1905
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/390

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.28
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1905
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/391

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.29
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1906
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/392

Teodor Żychliński
Złota księga szlachty polskiej. R.30
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1908
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/465

Teodor Żychli
ński
Złota księga szlachty polskiej. R.31
Jarosław Leitgeber, Pozna
ń 1908
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/466


Zbigniew Leszczyc
Herby szlachty polskiej. T. 1 /; z przedm. Wacława Gąsiorowskiego
nakł. Antoniego Fiedlera, Pozna
ń 1908
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/313
http://www.wbc.poznan.pl/publication/98047

Zbigniew Leszczyc
Herby szlachty polskiej. T. 2 /; z przedm. Wac
ława Gąsiorowskiego
nakł. Antoniego Fiedlera, Pozna
ń 1908
http://ebuw.uw.edu.pl/publication/314
http://www.wbc.poznan.pl/publication/98050

 

Geografia

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 1, [Aa - Dereneczna]
Warszawa 1880
http://mbc.malopolska.pl/publication/148

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 2, [Derenek - Gżack]
Warszawa 1881
http://mbc.malopolska.pl/publication/149

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 3, [Haag - Kępy]
Warszawa 1882
http://mbc.malopolska.pl/publication/135

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 4, [Kęs - Kutno]
Warszawa 1883
http://mbc.malopolska.pl/publication/150

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 5, [Kutowa Wola - Malczyce]
Warszawa 1884
http://mbc.malopolska.pl/publication/151

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 6, [Malczyce - Netreba]
Warszawa 1885
http://mbc.malopolska.pl/publication/125

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 7, [Netrebka - Perepiat]
Warszawa 1886
http://mbc.malopolska.pl/publication/126

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 8, [Perepiatycha - Pożajście]
Warszawa 1887
http://mbc.malopolska.pl/publication/127

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 9, [Pożajście - Ruksze]
Warszawa 1888
http://mbc.malopolska.pl/publication/128

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 10, [Rukszenice - Sochaczew]
Warszawa 1889
http://mbc.malopolska.pl/publication/129

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 11, [Sochaczew - Szlubowska Wola]
Warszawa 1890
http://mbc.malopolska.pl/publication/130

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 12, [Szlurpkiszki - Warłynka]
Warszawa 1892
http://mbc.malopolska.pl/publication/131

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 13, [Warmbrun - Worowo]
Warszawa 1893
http://mbc.malopolska.pl/publication/132

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 14, [Worowo - Żyżyn]
Warszawa 1895
http://mbc.malopolska.pl/publication/133

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 15, [cz. 1, Dopełnienia: Abablewo - Januszowo] Warszawa 1900
http://mbc.malopolska.pl/publication/134,
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowia
ńskich. T. 15, cz. 2, [Dopełnienia: Januszpol - Żyżkowa. Dodatek: Aleksin - Wola Justowska]
Warszawa 1902
http://mbc.malopolska.pl/publication/152

Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza : wraz z przezwiskami niemieckiemi = Die polnischen Ortsnamen der Provinzen Preussen und Pommern : und ihre deutschen Benennungen zestawił Dr Wojciech Kętrzyński
Nakładem Zakładu narod. im. Ossoli
ńskich, we Lwowie 1879
http://mbc.malopolska.pl/publication/13771


Hipolit Stupnicki
Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkiem księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowi
ńskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym, z mapą według nowego podziału = Alphabetisch geordnetes Ortschafts-Verzeichniß der Königreiche Galizien und Lodomerien so wie des Großherzogthums Krakau und des Herzogthums Bukowina mit genauer Berückfichtigung der politischen und gerichtlichen Eintheilung, und Angabe der Pfarren, Postämter und landtäftlichen Eigenthümer, mit einer Uebersichtskarte der neuen Eintheilung
Nakł. Karola Wilda
Lwów 1855
http://www.pbc.rzeszow.pl/publication/2638

Tadeusz Pilat
Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem
Nakładem autora, Lwów 1890
http://www.pbc.rzeszow.pl/publication/2529

Jan Bigo, Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami [...] w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju nakładem autora, Lwów 1904
http://mbc.malopolska.pl/publication/19217

 

Księgi adresowe

Urzędowy spis abonentów Pa
ństwowej Sieci Telefonicznej okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Katowicach oraz miast Beuthen, Gleiwitz i Hindenburg wedle stanu z dnia 1-go kwietnia 1928 r. 1928/1929
Katowice 1928
http://www.sbc.org.pl/publication/4692

Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Katowicach na 1936 r.
Warszawa 1936
http://www.sbc.org.pl/publication/1041


Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Katowicach na 1937 r.
Warszawa 1937
http://www.sbc.org.pl/publication/1020

Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Katowicach na 1939 r.
Warszawa 1939
http://www.sbc.org.pl/publication/1040

Adress-Buch und Geschäfts-Handbuch der Stadt Kattowitz für das Jahr 1894 : erster Jahrgang
Kattowitz 1894
http://www.sbc.org.pl/publication/1010

Adressbuch für Kattowitz und Umgegend
Kattowitz 1910
http://www.sbc.org.pl/publication/276

Adressbuch für Kattowitz. Schloss Katowitz, Brynow, Hohenlohehütte, Bogutsschütz-Zawodzie, Domb, Zalenze, Ellgoth-Idaweiche. Unter Benutzung amtlicher Quellen. 1914
Kattowitz 1914
http://www.sbc.org.pl/publication/5190

Księga adresowa Województwa Śląskiego: rok 1926/1927
Katowice 1927
http://www.sbc.org.pl/publication/2120

Księga adresowa miasta Wielkich Katowic 1935/36 r.
Katowice 1935
http://www.sbc.org.pl/publication/285

Książka adresowo-reklamowa i telefoniczna Zagłębia Śląsko-Dąbrowskiego dla przemysłu i handlu na rok 1924
Sosnowiec 1924
http://www.sbc.org.pl/publication/9

Księga informacyjna przemysłu, handlu, rzemiosła i wolnych zawodów województwa śląskiego 1939/40
Katowice 1939
http://www.sbc.org.pl/publication/638

Skorowidz miejscowości oraz urzędów pa
ństwowych i autonomicznych Województwa Śląskiego z życiorysem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Marszałka Józefa Piłsudskiego, kardynała ks. Hlonda i wojewodów śląsk., z przewodnikiem ilustrowanym
Katowice 1928
http://www.sbc.org.pl/publication/3542

Księga Adresowa Polski ( wraz z w. m. Gdańskiem ) dla handlu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire de la Pologne ( y Compris la V. I. de Dantzig ) pour le Commerce, L'Industrie.les Metiers et L'Agriculture
Warszawa 1926/27
http://www.wbc.poznan.pl/publication/6355

Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gda
ńskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire de la Pologne (y Compris la V. L. de Dantzig)
Warszawa 1928
http://www.wbc.poznan.pl/publication/6261

Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gda
ńskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire da la Pologne (y Compris la V.L. de Dantzig)
Warszawa 1930
http://www.wbc.poznan.pl/publication/6492

Księga adresowa i informacyjna przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych i finansowych w Rzeczypospolitej Polskiej
Warszawa, Lwów 1930
http://www.sbc.org.pl/publication/1144

Księga adresowa Polski: przemysłu, handlu, finansów, szkolnictwa, wolnych zawodów i organizacji społecznych: rok 1937
Warszawa 1937
http://zbc.uz.zgora.pl/publication/2995

Księga Adresowa „Warszawa” na rok 1920
Warszawa 1920
http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.polona.pl:7409

Księga adresowa przemysłu galicyjskiego
Kraków 1901
http://www.wbc.poznan.pl/publication/1508

Adress- und Geschäfts - Handbuch der Landeshauptstadt Lemberg; Księga adresowa królewskiego stołecznego miasta Lwowa. R. 6 1902
Lwów 1902
http://www.wbc.poznan.pl/publication/1513

Skorowidz adresowy król. stoł. miasta Lwowa. Rocznik 2. Rok 1910
Lwów 1909
http://www.sbc.org.pl/publication/47

Księga adresowa Król. Stoł. Miasta Lwowa. Rocznik 17. 1913 = Adress u. Geschäfts-Handbuch von Lemberg. 17. Jg. 1913
Lwów, Stryj 1912
http://www.sbc.org.pl/publication/45

Spis abonentów c. k. sieci telefonicznych w Galicyi
Lwów 1912
http://www.wbc.poznan.pl/publication/2146

Księga pamiątkowa i adresowa wygna
ńców wojennych z Galicyi i Bukowiny 1914-1915: Cz. 1. Lwów
Wiede
ń 1915
http://www.sbc.org.pl/publication/429

Księga pamiątkowa i adresowa wygna
ńców wojennych z Galicyi i Bukowiny 1914-1915 oraz Album pamiątkowe. Cz. 1. Lwów
Wiede
ń 1915
http://www.sbc.org.pl/publication/988

Księga pamiątkowa i adresowa wygna
ńców wojennych z Galicyi i Bukowiny 1914-1915 oraz Album pamiątkowe. Cz. 2. Kraków
Wiede
ń 1915
http://www.sbc.org.pl/publication/989

Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicyi i Bukowiny 1914-1915 oraz Album pamiątkowe. Cz. 3. Prowincya i Bukowina
Wiede
ń 1915
http://www.sbc.org.pl/publication/990

Adresowa książka parafialna; Cz.1 (rzeczowa)
Kraków 1932
http://www.wbc.poznan.pl/publication/8171

Przewodnik gospodarczy województw: kieleckiego, krakowskiego i śląskiego 1938
Sosnowiec 1938
http://www.sbc.org.pl/publication/1150

Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządze
ń komunikacyjnych; Index of Placenames of the Republic of Poland with corresponding govermental agencies and offices, including communication facilities
Przemyśł, Warszawa 1933
http://www.wbc.poznan.pl/publication/7126

Ilustrowany przewodnik po Lwowie i Powszechnej Wystawie Krajowej
Lwów 1894
http://www.polona.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.polona.pl:5960


Józef Olszewski
Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi
nakł. Ligi Pomocy Przemysłowej
Lwów, 1913
http://www.pbc.rzeszow.pl/publication/2639

 

Spisy Oficerów

Lista starsze
ństwa oficerów Legjonów Polskich; w dniu oddania Legjonów Polskich Wojsku Polskiemu
(12 kwietnia 1917) Warszawa 1917
http://www.wbc.poznan.pl/publication/41395

Rocznik Oficerski Rezerw
Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1934
http://www.wbc.poznan.pl/publication/39606

Rocznik Oficerski
Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1924
http://www.wbc.poznan.pl/publication/42263

Rocznik Oficerski 1928
Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928
http://www.wbc.poznan.pl/publication/42533

Rocznik Oficerski 1932
Ministerstwo spraw Wojskowych, Warszawa 1932
http://www.wbc.poznan.pl/publication/42817

Pierwsza lista oficerów rezerwowych Wojska Polskiego
Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1921
http://www.wbc.poznan.pl/publication/40647

Druga oficerów rezerwowych Wojska Polskiego
Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1921
http://www.wbc.poznan.pl/publication/406478

Trzecia lista oficerów rezerwowych Wojska Polskiego
Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1922
http://www.wbc.poznan.pl/publication/406479

Czwarta lista oficerów rezerwowych Wojska Polskiego
Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1922
http://www.wbc.poznan.pl/publication/40650

Rocznik oficerów kawalerji 1930
Przegląd Kawaleryjski, Warszawa 1930
http://www.wbc.poznan.pl/publication/40791

Lista starsze
ństwa oficerów zawodowych korpusu sanitarnego
Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1934
http://www.wbc.poznan.pl/publication/45509

Lista starsze
ństwa oficerów zawodowych marynarki wojennej
Marynarka Wojenna, Warszawa 1930
http://www.wbc.poznan.pl/publication/41396

 

Różne

W obronie Lwowa i Wschodnich Kresów: polegli od 1-go listopada 1918 do 30-go czerwca 1919 r.
Straż Mogił Polskich Bohaterów
Lwów 1926
http://www.sbc.org.pl/publication/4413

Franciszek Jaworski
Cmentarz Gródecki we Lwowie
Towarzystwo Miłośników Przeszłości Lwowa
Lwów 1908
http://www.sbc.org.pl/publication/1178

Józef Białynia-Chołoniecki
Cmentarz Stryjski we Lwowie
Towarzystwo Miłośników Przeszłości Lwowa
Lwów 1913
http://www.sbc.org.pl/publication/1181

Józef Białynia-Chołoniecki
Cmentarzyska i groby naszych bohaterów z lat 1794-1864 na terenie wschodniej Małopolski
nakł. Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów
Lwów 1928
http://www.sbc.org.pl/publication/7946

Gustaw Studnicki
Pierwsza wśród równych: dzieje Gimnazjum i Liceum w Wadowicach
Towarzystwo Miłośników Ziemi Wadowickiej
Wadowice 1991
http://mbc.malopolska.pl/publication/8760
suplement
http://mbc.malopolska.pl/publication/8759

Gustaw Studnicki Cmentarz parafialny w Wadowicach Grafikon, Wadowice 1997
http://mbc.malopolska.pl/publication/12002


Leon Theodorowicz
Nieco o heraldyce i rodach Ormian polskich
Lwów 1925
http://www.sbc.org.pl/publication/9659

 

 

 

Leliwa

Herb Leliwa pochodzi z okresu Dynasti Piastów, któego powstanei datuje się na lata 1080-1103. Pieczętowało się nim 139 rodów.

h. Leliwa

 

LELIWA jest to księżyc w nowiu niepełnym, do góry rogami obrócony, we środku gwiazda o sześcio rogach w polu błękitnym, luboć niektórzy czerwonego używają; Księżyc powinien być złoty. Na hełmie pawi ogon, na nim takiż księżyc...

h. Leliwa

Tak o herbie Leliwa pisał w "Herbarzu Polskim" Kasper Niesiecki (SJ.; Lipsk editionl 1839-1846; VI,9-40.gg) Natomiast nasz pierwszy kronikarz Jan Długosz w dziele pt: ?Insignia seu Cleondia Regis et Regini Poloniae" (według kodeksu kórnickiego - wydanie: Z. Celichowski, Poznań 1885) na stronie 22 napisał:

Leliwa... łukowaty księżyc z gwiazdą po środku, w polu błękitnym ...tak Długosz opisuje herb kasztalana śremskiego i nakielskieg, starosty generalnego wielkopolskiego - Wincentego z Granowa dowodzącego pod Grunwaldem własną, trzydziestą siódmą chorągwią ...[Ród] przybył z Nadresnii za czasów Władysława I [Hermana] króla Polski ... mężowie w nim przezoni i przemyślni, oddani sprawom publicznym i własnym ...

herb Leliwa.

Natomiast w II RP zarządzenie MSW z 2 marca 1938 roku tak krótko opisuje herb Leliwa:

W polu błękitnym półksiężyc, rogami do góry obrócony, w środku jego gwiazda ośmiopromienna, półksiężyc i gwiazda - złote ...

 

Kolejne wzmianki o Leliwie można spotkać w naszej epopei narodowej, jaką jest "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza w księdze XI znajdujemy:

...U napierśnika wisi księżyc w kształcie Leliwy, To jest w kształt nowiu. Cały ten sprzęt osobliwy, Zdobyty (jako wieść niesie) w boju podhajeckim. Na jakimś bardzo znacznym szlachcicu tureckim...

a w księdze XII przeczytać można: Uszlachcić i ogłosić, że im herb nasz dajem. Pani udzieli jednym wioskom Półkozica, Drugim niech swą Leliwę nada Pan Soplica

W filmie "Krzyżacy" w reżyserii Aleksandra Forda (film z 1960 roku) może przy uważnym śledzeniu akcji filmu zaobserwować, że herb ten można zobaczyć w trakcie pierwszych scen rozpoczynających bitwę pod Grunwaldem. Przez kilka sekund pokazano jeźdźca z chorągwią symbolizującą Leliwę

 

 

Istnieją nastepujące odmiany herbu:

1. W polu błękitnym lub czerwonym półksiężyc złoty rogami do góry, nad nim sześciopromienna gwiazda złota. W klejnocie nad hełmem w koronie na pawim ogonie taki sam wizerunek.

2. W polu błękitnym półksiężyc złoty rogami do góry, nad nim sześciopromienna gwiazda złota, z której wychodzi strzałą srebrna żeleźcem w górę. W klejnocie nad hełmem w koronie trzy pióra strusie.

 

Znane są następujące średniowieczne pieczęcie przedstawiające ten herb:

1339 Spycymir, kasztelan krakowski;

1413 Jadwiga z Leżnic

1419 Wojciech Moniwid, wojewoda wileński

1431 Nikrasz Butkwidowicz i inne

Najstarsza zachowana pieczęć z tym herbem pochodzi z 1324 r.

Aktem unii horodelskiej herb Leliwa został przeniesiony na Litwę. Najbardziej rozpowszechniony jest w ziemi krakowskiej, poznańskiej, sandomierskiej i wileńskiej.

O Leliwie

Leliwa (herb szlachecki)

herb Leliwa

 

Spis treści

  • 1 Opis herbu
  • 2 Geneza
    • 2.1 Najwcześniejsze wzmianki
    • 2.2 Pochodzenie herbu
    • 2.3 Etymologia
  • 3 Herbowni
  • 4 Znani przedstawiciele
  • 5 Odmiany herbu
  • 6 Ciekawostki
  • 7 Przypisy
  • 8 Bibliografia

 

 

Opis herbu

"W polu błękitnym półksiężyc złoty rogami do góry obrócony, nad nim sześciopromienna gwiazda złota. W klejnocie siedem piór pawich a na nich taki sam półksiężyc z gwiazdą."Niektóre rodziny zamiast piór pawich używały w klejnocie trzy pióra strusie.

Geneza

Najwcześniejsze wzmianki

Herb Leliwa w herbarzu Gelrego (w prawym górnym rogu)Herb Leliwa w herbarzu Gelrego (w prawym górnym rogu)Historia herbu sięga podobno XIIw. Herbem tym pieczętować się miał błogosławiony Bertold z Garsten w roku 1140.Herb ten znajduje się też w najstarszych europejskich herbarzach: Armoriale Bellenville (1360-1400), flamandzkim Herbarzu Gelrego (1370-1395), Herbarzu Złotego Runa (ok. 1470), w Armoriale Gymnich (XVw.), Codex'ie Bergshammer (XV w.).Najstarsze pieczęcie: Jerzy Leliwita (początek XIVw.), potem Spicymira z Piasków de Arena, inne pieczęcie: 1334 (kasztelan krakowski Spychmir), 1352 (kasztelan wojnicki Jaśko Tarnowski), 1373 (Rafał Nieustępowicz), 1373 (Wacław Słupowski), 1375 (kasztelan i starosta krakowski Jan Mielsztyński), 1394 (wojewoda i starosta krakowski Spytek Mielsztyński), 1395 (Sułko z Beneszowic), 1413 (Jadwiga z Leżenic), 1419 (wojewoda wileński Wojciech Moniwid), 1431 (Niekrasz Butwidowicz), 1451 (Jan Pilecki).Epitafium Wierzbięty z Branic 1425.Najstarsza zachowana wzmianka w dokumentach sądowych z 1399r., ale zapis o herbie "Leliwczyk" z 1357r.Aktem unii horodelskiej w 1413r. herb Leliwa został przeniesiony na Litwę (przyjął wojewoda wileński Wojciech Moniwid, adoptowali Jan Tarnowski i Jadwiga z Leżenic).Najbardziej rozpowszechniony w ziemi krakowskiej, poznańskiej, sandomierskiej, wileńskiej oraz w województwie ruskim.

Pochodzenie herbu

Pieczęć z herbem Leliwa przybita przez Jadwigę z Leżenic pod aktem unii w Horodle w 1413r. (jednocześnie najstarsza znana średniowieczna pieczęć kobiety - szlachcianki)

Herb Leliwa w "Gniazdo cnoty...", Paprocki Bartłomiej, 1578r.Trudno dziś stwierdzić czy jakieś obce wpływy miały swój udział w powstaniu herbu Leliwa, ponieważ jego nazwa jest prawdopodobnie polska, natomiast godło może być pochodzenia obcego. Herb ten należy do najstarszych polskich herbów, ale symbolika półksiężyca i sześciopromiennej gwiazdy znajduje się w systemach heraldycznych wielu państw europejskich i pozaeuropejskich (Niemcy, Węgry, Holandia, Chorwacja, Turcja i inne).Rodowodem Leliwitów zajmowało się wielu historyków, poczynając od Jana Długosza, aż po wiek XX. Istnieje kilka hipotez na temat genezy herbu:1. O obcym pochodzeniu herbu pisał Jan Długosz. W Clenodiach wspominając protoplastę Leliwitów kasztelana krakowskiego Spicymira, pisze iż przybył [on] znad Renu za czasów Władysława I króla polskiego, a potem swe pierwotne godło, przyniesione z zachodu Ogniwo (ignile) zarzucił, bowiem złączył się z rodem polskim mającym w herbie ubywajacy księżyc jaśniejący z gwiazdą jaśniejącą. Odtąd jego potomkowie wraz z owymi autochtonami stanowić mieli jedną rodzinę, z której mężowie przezorni i skrzętni, dobru publicznemu i własnemu oddani.W Liber Beneficiorum opisując fundację kościoła tarnowskiego Długosz przedstawia sprawę inaczej:"... wtedy właśnie ród szlachecki Leliwitów wywodzący się znad Renu, z krwi Alemanów, mający jako znak herbowy gwiazdę sześcioramienną otoczoną dwoma rogami księżyca na niebieskim tle, opuścił własne dotychczasowe siedziby i mając szczęśliwiej zamieszkać, wszedł do ziem Królestwa Polskiego".

Herb Leliwa z zamku książąt Sułkowskich w Bielsku-BiałejHerb Leliwa z zamku książąt Sułkowskich w Bielsku-BiałejWięcej dowiedzieć się można z jego opisu kościoła pw. Wszystkich Świętych w Krakowie, który był wybudowany przez rycerza Jakuba Bobolę:"Tenże Jakub nosił na orężu i tarczy ogniwo długie a wąskie. Jego liczni potomkowie połączyli się z rycerzami i wielmożami, jacy przybyli znad Renu, a mianowicie tymi z Tarnowa, Melsztyna i Jarosławia, mającymi jako herb Księżyc niepełny z gwiazdą w polu niebieskim. W wyniku tego połączenia, porzuciwszy starodawny znak, tj. owe Ogniwo, zaczęli używać jako herbu, księżyc niepełny wraz z gwiazdą. Pozostali jednak nieliczni rycerze w Królestwie Polskim, a zwłaszcza na Mazowszu, którzy posługują się Ogniwem na orężu." Jak widać występuje sprzeczność w przekazach Długosza w Clenodiach i Liber Beneficiorum. Jakby było tego wszystkiego mało Długosz podaje jeszcze legendę herbową:"Istnieje także przekaz, jakoby wspomniany ród i dom, który dotąd nazywa się "Leliwa", nie przybył znad Renu, ani też stamtąd nie przyniósł księżyca z gwiazdą jako herbu, lecz po jakiejś szczęśliwej i zwycięskiej bitwie z Węgrami, w której walczono aż do pojawienia się księżyca i gwiazd (jako że , był wówczas księżyc niepełny), został w dowód okazanego wówczas męstwa nagrodzony przez Władysława Łokietka, króla polskiego".Hipotezy Jana Długosza były potem powtarzane przez kolejnych historyków i heraldyków: Marcina Bielskiego, Bartosza Paprockiego, Szymona Okolskiego, Kaspra Niesieckiego i wielu innych.Szymon Okolski do opowiadania Długosza o nadreńskim pochodzeniu Spicymira (i samego herbu) dodał od siebie bliższe określenie niemieckiego gniazda rodowego: zamek prastary przezwany Księżycem z gwiazdą, po słowiańsku Leliwa, po niemiecku Monsztern zwany. W Niemczech jednak nigdy nie było miejscowości o takiej nazwie. Jest to raczej wymysł tego heraldyka i po nim późniejszych próbujących poprzez etymologiczne dociekania wspomóc pretensje rodziny Morsztynów do herbu Leliwa (wywodzący się z krakowskich kupców Morsztynowie pisali się w średniowieczu Mornsteyn, Morrensteyn, Morrinstein, Morsthein, Mornstin).2. Rdzennie polskie pochodzenie herbu starał się udowodnić nadworny biograf hetmana Jana Tarnowskiego Stanisław Orzechowski, pisał on m.in.:"Ród domu Tarnowskiego ani gościem ani przechodniem w Polszcze nigdy u nas nie był, jako niektórzy pod kądzielą siedząc między babami powiadają, iż Leliwa z Niemiec od Renu do Polskiej przyszła - co nie jest. Albowiem Leliwa tak polskim herbem zawsze była, jako jest Starza, Śrzeniawa, Tramli [?], Jastrzębiec, Łódź, Odrowąż, Nałęcz i inne polskie herby - a to może być pokazano starodawnymi przywilejami polskimi i ruskimi."Oczywiście o owych starodawnych przywilejach polskich i ruskich próżno dziś znaleźć jakikolwiek ślad.Rodzime pochodzenie herbu starali się także udowodnić Wincenty Balicki, Jan Leniek. Takiego zdania jest również historyk współczesny Włodzimierz Dworzaczek. Badacze forsujący rdzenne pochodzenie tego herbu wskazują przede wszystkim na typowo słowiańską nazwę herbu.3. U schyłku XVIII wieku Ewaryst Andrzej Kuropatnicki wystąpił z twierdzeniem, że Leliwa znajduje się pośród herbów przyniesionych z rzymskiej winnicy, innymi słowa została do Polski przyniesiona przez biskupów. Nie podał on jednak na potwierdzenie swoich słów żadnych dowodów.4. Różne, niekiedy fantastyczne teorie na temat pochodzenia Leliwitów podawane były przez wielu autorów (F. Piekosiński uważał ich ich za odgałęzienie rodu Lubowlitów-Ogniwów, którzy z kolei mieli być młodszą linią Starzów i wyprowadzał ich genealogię aż do Popielidów(!); z kolei A. Kosiński wystąpił z teorią krakowskiego, mieszczańskiego pochodzenia Leliwitów ).

Etymologia

Rozmaicie próbowano tłumaczyć znaczenie zawołania "Leliwa".1. Stanisław Orzechowski uważał, że "Leliwa" znaczy tyle, co "patrzwa sam".2. Zorian Dołęga Chodakowski twierdził, iż na Ukrainie w pieśniach ludowych, zwłaszcza weselnych, księżyc oznaczał pana młodego, zaś zorza (gwiazda Wenus, jutrzenka) zwana tam także leliwą wyobrażała w podobnej przenośni pannę młodą. Pisał do Bandtkiego, iż godło Leliwy widział na czerwonych chorągiewkach weselnych.3. J. Błaszczyński, autor artykułów heraldycznych w Encyklopedii Orgelbranda, opierając się na informacjach jakiegoś nie wymienionego z nazwiska archeologa, pisał, że lud w Sieradzkiem nazywa Leliwą księżyc na nowiu w chwili, kiedy się nad nim znajduje gwiazda Wenus i że tę rzadką konstelację uważa za zapowiedź klęski.. Taką samą informację powtarza Andrzej Kulikowski. Takiego tłumaczenia tego wyrazu nie można jednak znaleźć w żadnym słowniku języka polskiego.4. A. Małecki łączył zawołanie z nazwą wsi w Sieradzkiem. W dawnej ziemi sieradzkiej, w parafii Klonowa, znajduje się rzeczywiście wieś Leliwa, ale powstała ona późno, bo w lustracji starostwa sieradzkiego z lat 1564/1565 jej nie ma. Biorąc zresztą pod uwagę, ze starostwo sieradzkie dzierżawione było od 1536 kolejno przez dwóch Tarnowskich, łatwo można zrozumieć źródło tej nazwy.5. F. Piekosiński wywodził słowo Leliwa od imienia czy przezwiska Lel, co by jednak to przezwisko mogło znaczyć nie wyjaśnił.6. W polskiej ludowej nomenklaturze botanicznej leliwa ma być synonimem nazwy rośliny złotogłowiu. 7. Aleksander Brückner twierdził, że wszystkie nazwy herbów z końcówką na -awa mają pochodzenie topograficzne, od rzeki nad którą przodek osiadł np. Tarnawa, Rawa, Pilawa, Leliwa .8. Nazwa Leliwa mogła powstać i z jakiegoś czasownika, na przykład lelejać (się), to znaczy kołysać, chwiać się. Istniało również imię Lelistryj. 9. Za mało prawdopodobne należy uznać teorie łączące nazwę Leliwa z pogańskimi bóstwami Lele i Polele, chociaż dawni Słowianie przypisywali podobno jakimś gwiazdom ich imiona. Pisał o tym Mickiewicz:Już naprzeciw księżyca gwiazda jedna, druga
Błysnęła; już ich tysiąc, już milijon mruga.
Kastor z bratem Polluksem jaśnieli na czele,
Zwani niegdyś u Słowian: Lele i Polele;Podsumowując wszystkie te wywody można jedynie stwierdzić, iż mamy tu do czynienia ze starym słowiańskim określeniem czy nazwą, którego znaczenia nie sposób dziś wyjaśnić.

Herbowni

Hutten Czapski. Herb Leliwa z koroną hrabiowską

Hutten Czapski. Herb Leliwa z koroną hrabiowskąPoniższa lista herbownych (595 rody) nie ma charakteru kompletnego. Pełen spis nazwisk nigdy nie istniał. Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Leliwa. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę.Abramowicz, Adamkiewicz, Adamkowicz, Aksan lub Aksanow, Albicki, Anczewski, Andrzejewicz, Anszewski, Antoszewski, Anuszewicz, Anuszewski, Babczyński, Babiński, Bacewicz, Bachrynowski, Badkowski, Bagrycewicz, Bahrynowicz, Bahrynowski, Bair (odmiana), Bajer (odmiana), Bakrynowski, Bałuczyński, Barancewicz, Baranowicz, Bartkowski, Baszowski, Bauer, Baurski lub Baur, Bayer (odmiana), Bądkowski, Bedliński, Bereziński, Bernatowicz, Bes, Besowski, Będziemirowski, Bękowski, Białas, Białobłocki, Białopiotrowicz, Białoszycki, Bielicki, Bielowski, Bieniewski, Bińkowski, Błocki, Błudnicki, Bobola, Bobiński, Boboński (odmiana), Boczkowski, Bodzanta, Bodzewski, Bolte, Bonuchowski, Borzuchowski, Bóbr, Brandt, Brażewski, Brażyński, Bremer, Broniewski, Bryżyński, Brzeszewski, Brzozdowski, Brzozogajski, Budzewicz, Bukowiecki, Bułajewski, Bułhak, Burakowski, Cebrzyk, Cerkas, Chlebowicz, Chłasiewicz, Chłasko, Chmielewski, Choberski, Choborski, Chociatowski, Chrościcki, Chrucki, Chruścicki, Chryściński, Cichowicz, Cichowski, Cidzik, Cudowski (odmiana), Czajowski, Czapiewski, Czapkowski, Czapski, Czarnecki, Czawszajewicz, Czechowicz, Czechowski, Czelatycki, Czelatyński, Czerczycki, Czerkies, Czeski, Czeyłytko, Czobor, Czubicki, Czubiński, Czubowski, Czudowski (odmiana), Czulski, Czuprynowski,Czupryniewicz, Czybiński, Dackiewicz, Daćkiewicz, Damerau, Danecki, Danilewicz, Daniło, Daniłowicz, Daszczenko, Daszkiewicz (odmiana), Daszkowicz (odmiana), Daszkowski, Dąb, Dąbrowski, Dewejn, Długołęcki, Dobaniewski, Dobrzański, Dobrzyński, Dokurno, Dorohostajski, Dowejn, Dowgiał(ł)o, Drasławski, Dreszkowski, Drowdwiłło, Drzeczkowski, Dudziecki, Dusejko lub Dusieyko, Duszkiewicz, Dymitrowski, Dyszewicz, Dziewiętnicki, Dziubiński, Dżur, Francuzewicz lub Francuzowicz, Freiman-Ostacewicz, Fryjewicz, Gabry(i)ałowicz, Ganglowski lub Gangłowski, Gaugłowski, Gawłowski, Gąglawski, Geczewski, Giecewicz lub Gieczewicz, Gieczewski lub Gieczowski, Gierłowicz, Gierszod, Giesztołd, Giesztowt Łokiański, Gintowt, Gintowt Dziewałtowski, Girowski, Gołuchowski, Gordziałkowski, Gorka, Gorkański, Gotartowski, Gozdzki, Górka, Górkański, Graniewski, Granowski, Grell, Grochowski, Grunowski, Gurkowski, Gurnowski, Guzdek, Herok, Herżod, Hlaska, Hlebicki, Hlebicki-Józefowicz, Hlebowicz, Hłaska lub Hłasko, Horn, Hortyński, Howig, Hubal, Ibiański, Irzykowicz, Iwonicz, Jacewicz, Jackiewicz, Jacosławski, Jaczewski, Jagielnicki, Jagintowicz, Jahołkowski, Jakowicz, Jaksmanicki, Jaksmański, Janisławski, Janowicz, Jarosławowicz, Jarosławski, Jaskmanicki, Jaskol(ł)d, Jawsza, Jelec (odmiana), Jelenczewski, Jelowski, Jerzyk, Jerzykowicz, Jeżowski, Jotkiewicz, Józefowicz, Jucewicz, Juchniewicz, Juchnowicz, Judinowicz, Juniewicz, Junowicz, Jurkowski, Jus(ś)kiewicz, Juszkiewicz, Kadziński lub Kadzyński, Kalenicki, Kalenik, Kamieński, Kappel, Karaczowski, Karsznicki lub Karśnicki, Karwacki, Kaski, Kasperowicz, Kiersz, Kiewlicz, Kirsz(a), Kisielowski, Kiski, Kiszelowski, Kiszkiewicz, Knipowicz, Kokocki, Kokoski, Kolański, Komorski, Konczacki, Koniński, Konopiński, Kończacki, Kopestyński, Koppet, Kopystyński, Korczyc lub Korczycki, Korczyński, Korzeniowski, Kostewicz, Kościa, Kościewicz, Kotaszewicz, Kozicki, Kozielski, Kozieł(ł), Kraiński, Krajewski, Krajowski, Kraśnik, Kronicki, Krosno, Krupka, Krysiński, Kryściński, Kryżan, Krzesz, Krzywobłocki, Księski, Kszyniecki, Kuchmistrzowicz lub Kuchmistrzowski, Kuchta, Kuciński, Kukiel, Kumaniecki, Kummer, Kunter, Kurczukowicz, Kurmin, Kuzmicki, Laskowski, Ledycki, Leliwa, Lemański, Lenkszewicz, Lesieniewicz, Leskiewicz, Leśkiewicz, Lgocki, Lipański, Lipen, Lipiński, Lisiecki, Lisowski, Lissowski, Liszeń, Liszyń, Lityński, Lostin, Ludkiewicz, Łabcewski, Łabcewski, Łachoyski, Łakowicz, Łaszkiewicz, Ławiński, Ławrynowicz, Łohojski, Łopacki, Łosiew, Łostowski, Łoziński,Łozowski, Łubanka, Łyczkiewicz, Łysakowski, Macewicz, Malszycki, Małszycki, Marcinkiewicz, Marcinowicz, Margiewicz, Martyszewski, Matuszewic(z) lub Matuse(ie)wicz, Mąkierski (Leliwa Odm.-Trąbka Między Księżycem A Gwiazdą), Medeksza, Melsztyński, Meslicz, Miaskowski, Miastkowski, Micewicz, Michałowski, Mickiewicz, Mierci(czy)ński, Mierzeński, Mierzyński, Mikulicz, Minej(y)ko, Młaszkowski, Młodkowski, Młotkowski, Mokierski, Molwiłło, Mon(i)wid(owicz), Mon(ty)wid, Montwid(t), Montwił(ło), Montywid, Monwid(owicz), Morstin lub Morsztyn, Mutykalski, Myszkowicz, Mytko, Naguszewski, Narmo(u)nt, Nasmont, Natalski, Nazdrowicz, Newelski, Niedoma, Niemiera, Niemierzyc, Niesiołowski, Nietowć, Niewiardowski, Niezwiecki, Ninieński, Nozdrowicz, Nutowć, Odyniec, Oklejski, Okuszko, Olchowicz, Olechowicz, Olechnowicz, Osostowicz, Ostaniewicz, Ostaszkiewicz, Ostrowski (odmiana), Ostrzeszewicz, Ostrzewski, Pacenko, Pacewicz, Pacyna, Pacynko(a), Pajewski, Paruszewski, Parys, Paszkowski, Pausza, Pawłowski, Pawsza, Pereszczak(a), Petkiewicz, Petroch, Petruszewicz, Petyhorski, Piaszczyński, Piechocki, Piechowski, Pieczychowski, Pieniążek, Pietkiewicz, Pietrasiewicz (odmiana), Pietraszko, Pigłowski, Pilecki (odmiana), Piorun, Piotrowicz (odmiana), Piotrowski, Piórkowski, Pławiński, Pobłocki, Podgorski, Podhajecki, Podlaski h. Leliwa IV, Podlęski, Podłęski, Pogorski, Pokrywnicki, Pokrzywnicki, Połocki, Połoniewicz, Połoński, Popławski, Postawka, Preuss, Pruski, Pruszak, Pruszyński, Przyborowski, Przywidzki, Pstrocki, Ptaszyński, Puti(y)anowicz, Puzyno, Radwański, Rakowic(ki), Rakowicz, Rączkowski , Rekszyński, Rekść, Rekuć, Rentfiński, Rętfiński, Rogowski, Rohoziński, Rojcewicz, Roman, Romaszko(a), Roycewicz, Rozdzwienicki, Rozmanik, Rykowski, Rymsz(a), Ryx, Saltejewicz, Samotyk lub Samotycki, Sawojski, Sczepiecki, Serbin, Sępieński, Sieczko, Siedleszcze(y)ński, Siedliszczeński, Sienkiewicz, Sierpski, Sięski, Skinder, Skorupa, Skumin, Sławiński, Sławoszyński, Słobotski, Słotwiński, Słowacki, Słucki, Słupowski, Smoi(j)ski, Songin, Soroka, Specymirski, Spicymirski, Spiner, Spławski, Srzechiński, Srzedzi(ie)ński, Staniewicz, Stanilewicz lub Stanilewski, Starowolski, Starzechowski, Staszkiewicz (odmiana), Stawryło, Stecewicz, Sti(ie)rnski lub Stirnski, Stiruski, Streżowicz, Strubnica, Stryjkowski, Styrnski, Styrpejko, Styruski, Suchorowski, Sudnik, Swolkień, Swołyński, Sworski, Syćko, Szalamuński, Szalkiewicz, Szałkiewicz, Szaniecki, Szawernowski, Szczepicki, Szczepiecki, Szpiner, Szredziński, Szuczewski, Szulakiewicz, Szymkiewicz, Szymkowicz, Ścierski, Śledziewicz, Śniadecki, Śnieżko, Śr(rz)edziński, Tarło, Tarnau lub Tarnow, Tarnowski, Temruk, Tomkowicz, Towgin(owicz), Trojanowski, Tułkowski, Tyszkiewicz, Ulęzgęłło, Urak, Ustarbowski, Virion, Wacławski, Wapczyński, Wardęski, Warnsdorf, Wasilewicz, Węcławski, Węsierski, Wiaze(ie)wicz lub Wiażewicz, Wicki, Wiedecki, Witecki, Wieliczkowski, Wieroz(sz)emski, Wierzbicki, Wietski, Więcławski, Wiszacki, Witcki, Witski, Wodzicki (odmiana), Wojakowski, Wojanowski, Wojnowski, Woliński, Wołkowski, Wołodko, Wołodźko, Woronowicz, Wrzosek, Wyrowski, Wyrzykowski, Wyskocki, Wysocki, Zaborski, Zabrzeziński, Zacharewicz, Zajączkowski, Zawadzki, Zbirochowski lub Zbiro(w)ski, Ziembowski, Zienkiewicz, Zienkowski, Zongołowicz, Zuroch, Zurowski, Zygmuntowicz, Żagliński, Żarski, Żuk, Żuławski, Żurawicki, Żurawski, Żurowski, Życzyński, Żyła, Żyłowski, ŻyrawskiHerbu Leliwa używają też (w różnych wariantach) miasta Leśna (księżyc odwrócony rogami do dołu nad gwiazdą), Mińsk Mazowiecki, Ostrowiec Świętokrzyski, Przeworsk, Tarnobrzeg, Tarnopol, Tarnów, Sieniawa, Stryków, Poznań, Tołte, Zawałów, oraz wieś Krzywcza, jest również herbem zamku w Rożnowie.

Znani przedstawiciele

  • Spycimir Leliwita (-1354) - kasztelan krakowski
  • Spytko II z Melsztyna (1364-1399) - wojewoda krakowski
  • Wojciech Moniwid (1387/9-1422) - wojewoda wileński
  • Rafał Jarosławski (1436-1493) - marszałek Królestwa Polskiego
  • Jan Jurjewicz Zabrzeziński (1437-1507) - marszałek wielki litewski
  • Jan Hlebowicz (1480-1549) - kanclerz wielki litewski
  • Jan Amor Tarnowski (1488-1561) - hetman wielki koronny
  • Kasper Miaskowski (1549-1622) - poeta
  • Krzysztof Dorohostajski (1562-1615) - marszałek wielki litewski
  • św. Andrzej Bobola (1591-1657) - misjonarz, święty Kościoła katolickiego
  • Jerzy Tyszkiewicz (1596-1656) - biskup żmudzki i wileński
  • Jerzy Karol Hlebowicz (1603-1669) - wojewoda wileński
  • Jan Andrzej Morsztyn (1621-1693) - podskarbi wielki koronny, poeta
  • Mikołaj Hieronim Sieniawski (1645-1683) - hetman polny koronny
  • Walenty Aleksander Czapski (1682-1751) - biskup przemyski, kujawski
  • Jan Ansgary Czapski (1699-1742) - podskarbi wielki koronny
  • Józef Wodzicki (1750-1794) - generał major wojsk koronnych, powstaniec kościuszkowski
  • Jędrzej Śniadecki (1768-1838) - polski uczony, lekarz
  • Konstanty Słotwiński (1793-1846) - prawnik, działacz konspiracyjny w czasie zaborów
  • hr Konstanty Tyszkiewicz (1806-1868) - badacz pradziejów Litwy, archeolog
  • Juliusz Słowacki (1809-1849) - poeta
  • hr Eustachy Tyszkiewicz (1814-1873) - historyk, archeolog
  • hr Bogdan Hutten-Czapski (1851-1937) - prezydent Związku Polskich Kawalerów Maltańskich
  • mjr Henryk Dobrzański „Hubal” (1897-1940)- zagończyk, dowódca oddziału partyzanckiego w czasie II wojny św.
  • płk Henryk Leliwa-Roycewicz (1898-1990) - medalista olimpijski w jeździectwie, powstaniec warszawski
  • rtm Witold Pilecki (1901-1948)- żołnierz podziemia, organizator ruchu oporu w Auschwitz-Birkenau

Odmiany herbu [

 

 

 

Abramowicz, Pilecki

Adamowicz

Adamowicz (tatarski)

Bajer

Cudowski, Daszkiewicz

Dekaloga (Bobiński)

Erbs (Grochowski)

Jelec

Mokierski (Mąkierski)

Staszkiewicz

Wodzicki

Zienkowicz

 

Ciekawostki

  • W bitwie pod Grunwaldem w 1410r. wzięły udział trzy chorągwie pod znakiem Leliwa. Były to chorągwie Jana z Tarnowa (wojewody krakowskiego), Wincentego z Granowa (kasztelana śremskiego i starosty wielkopolskiego), Spytka z Jarosławia.
  • Wizerunek herbu jako znak menniczy widnieje na monetach z okresu panowania królów: Stefana Batorego (talar litewski, szeląg, trojak), Zygmunta III Wazy (trojak), Jana II Kazimierza (ort koronny, szóstak koronny), Jana III Sobieskiego (czerwony złoty, ort koronny , szóstak koronny). Pojawia się on gdyż zarządcami mennic byli wówczas tegoż herbu podskarbi wielki litewski Jan Chlebowicz, podskarbi wielki koronny Jan Andrzej Morsztyn.
  • W XV w. rycerze którzy nosili herb Leliwa i walczyli przeciwko Turkom, aby nie zostać wziętym za wroga, musieli często umieszczać na swoich tarczach dodatkowe łacińskie sentencje. Turcy mieli w swoich znakach półksiężyc i sześciopromienną gwiazdę bardzo podobne do herbu Leliwa.

 

 

Przypisy

  1. Herbarz polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów: ułożony porządkiem alfabetycznym na podstawie Herbarza Niesieckiego i manuskryptów, Hipolit Stupnicki, Drukiem Kornela Pillera, Lwów 1839, T.2, str.90
  2. Herbarz polski Kaspra Niesieckiego, Nakładem i drukiem Breitkopfa i Haertla, Lipsk 1841, T.6, str.40
  3. Herbarz Bellenville karta 67v
  4. Heraldyka polska wieków średnich, dr Franciszek Piekosiński, Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1899, str.90-91
  5. Heraldyka polska wieków średnich, dr Franciszek Piekosiński, Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1899, str.89, 91
  6. Miesięcznik Heraldyczny, Nr 11-12, Lwów, listopad-grudzień 1913, str.179: O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r.1413. - Ród Moniwida (Leliwa)
  7. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Klejnoty Długoszowe, wyd. M. Friedberg, RH T. X, 1930, str.65
  8. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Liber Beneficiorum I, J. Długosz, str.604
  9. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Liber Beneficiorum II, J. Długosz, str.6
  10. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Liber Beneficiorum II, J. Długosz, str.6
  11. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Okolski II, str.62
  12. Leliwici Tarnowscy, Włodzimierz Dworzaczek, Instytut Wydawniczy PAX, 1971, str.14-15
  13. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego, Stanisław Orzechowski, wyd. K. J. Turowski, t. I, Sanok, 1856, str.367
  14. Źródło za Wł. Dworzaczkiem:Wiadomości o klejnocie szlacheckim oraz herbach domów szlacheckich w Koronie Polskiej i W. Ks. Litewskim, Ewaryst Andrzej Kuropatnicki, Warszawa, 1789
  15. Leliwici Tarnowscy, Włodzimierz Dworzaczek, Instytut Wydawniczy PAX, 1971, str.16
  16. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Zorian Dołęga Chodakowski, J. Maślanka, Prace Komisji Historyczno-Literackiej PAN Oddz. w Krakowie, nr 13, Wrocław 1965, str.59
  17. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Encyklopedia Powszechna Orgelbranda, t.XVI, Warszawa, 1858, str.816
  18. Wielki Herbarz Rodów Polskich, Andrzej Kulikowski, Warszawa, Świat Książki-Bertelsmann Media, 2005, ISBN:83-7391-523-0
  19. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Lustracja Województw wielkopolskich i kujawskich 1564-1565, cz. II, wyd. A. Tomczak, Bydgoszcz, 1963, str.25
  20. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich, t. I, Warszawa, 1889, str.191; t. II, cz. 2, Warszawa 1894, str.93
  21. Encyklopedia staropolska, 1937-1938, T.1, str. 420
  22. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Słownik staropolski, t. IV, Wrocław, 1964-1965, str.19
  23. Pan Tadeusz, Adam Mickiewicz, Księga ósma - Zajazd
  24. Skorowidz Monet Polskich od 1506 do 1825 roku ułozony przez Karola Beyera w roku 1862 , Karol Beyer, Wydawca: Polkowski Ignacy, Krakow, 1880

Bibliografia

  • Bartłomiej Paprocki: Gniazdo cnoty: zkąd herby rycerstwa sławnego Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego, Ruskiego, Pruskiego, Mazowieckiego, Żmudzkiego i innych Państw do tego Królestwa należących Książąt y Panów początek swoy maią. Kraków: 1578.
  • Bartosz Paprocki: Herby rycerstwa polskiego na pięcioro xiąg rozdzielone. 1584.
  • Hipolit Stupnicki: Herbarz polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów: ułożony porządkiem alfabetycznym na podstawie Herbarza Niesieckiego i manuskryptów. Lwów: Drukiem Kornela Pillera, 1859.
  • dr Franciszek Piekosiński: Heraldyka Polska Wieków Średnich. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności, 1899.
  • Włodzimierz Dworzaczek: Leliwici Tarnowscy. Instytut Wydawniczy PAX, 1971.
  • Tadeusz Gajl: Herby szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Gdańsk: Wydawnictwo L&L, 2003, errata 2005.
  • Czesław Malewski: Rody szlacheckie na Litwie(III) - Herb Leliwa w: Nasza Gazeta nr 15 (451) / 2000 . [dostęp 20.09.2008].

O Leliwie_1

Leliwa (herb szlachecki)

herb Leliwa

 

Spis treści

  • 1 Opis herbu
  • 2 Geneza
    • 2.1 Najwcześniejsze wzmianki
    • 2.2 Pochodzenie herbu
    • 2.3 Etymologia
  • 3 Herbowni
  • 4 Znani przedstawiciele
  • 5 Odmiany herbu
  • 6 Ciekawostki
  • 7 Przypisy
  • 8 Bibliografia

 

 

Opis herbu

"W polu błękitnym półksiężyc złoty rogami do góry obrócony, nad nim sześciopromienna gwiazda złota. W klejnocie siedem piór pawich a na nich taki sam półksiężyc z gwiazdą."Niektóre rodziny zamiast piór pawich używały w klejnocie trzy pióra strusie.

Geneza

Najwcześniejsze wzmianki

Herb Leliwa w herbarzu Gelrego (w prawym górnym rogu)Herb Leliwa w herbarzu Gelrego (w prawym górnym rogu)Historia herbu sięga podobno XIIw. Herbem tym pieczętować się miał błogosławiony Bertold z Garsten w roku 1140.Herb ten znajduje się też w najstarszych europejskich herbarzach: Armoriale Bellenville (1360-1400), flamandzkim Herbarzu Gelrego (1370-1395), Herbarzu Złotego Runa (ok. 1470), w Armoriale Gymnich (XVw.), Codex'ie Bergshammer (XV w.).Najstarsze pieczęcie: Jerzy Leliwita (początek XIVw.), potem Spicymira z Piasków de Arena, inne pieczęcie: 1334 (kasztelan krakowski Spychmir), 1352 (kasztelan wojnicki Jaśko Tarnowski), 1373 (Rafał Nieustępowicz), 1373 (Wacław Słupowski), 1375 (kasztelan i starosta krakowski Jan Mielsztyński), 1394 (wojewoda i starosta krakowski Spytek Mielsztyński), 1395 (Sułko z Beneszowic), 1413 (Jadwiga z Leżenic), 1419 (wojewoda wileński Wojciech Moniwid), 1431 (Niekrasz Butwidowicz), 1451 (Jan Pilecki).Epitafium Wierzbięty z Branic 1425.Najstarsza zachowana wzmianka w dokumentach sądowych z 1399r., ale zapis o herbie "Leliwczyk" z 1357r.Aktem unii horodelskiej w 1413r. herb Leliwa został przeniesiony na Litwę (przyjął wojewoda wileński Wojciech Moniwid, adoptowali Jan Tarnowski i Jadwiga z Leżenic).Najbardziej rozpowszechniony w ziemi krakowskiej, poznańskiej, sandomierskiej, wileńskiej oraz w województwie ruskim.

Pochodzenie herbu

Pieczęć z herbem Leliwa przybita przez Jadwigę z Leżenic pod aktem unii w Horodle w 1413r. (jednocześnie najstarsza znana średniowieczna pieczęć kobiety - szlachcianki)

Herb Leliwa w "Gniazdo cnoty...", Paprocki Bartłomiej, 1578r.Trudno dziś stwierdzić czy jakieś obce wpływy miały swój udział w powstaniu herbu Leliwa, ponieważ jego nazwa jest prawdopodobnie polska, natomiast godło może być pochodzenia obcego. Herb ten należy do najstarszych polskich herbów, ale symbolika półksiężyca i sześciopromiennej gwiazdy znajduje się w systemach heraldycznych wielu państw europejskich i pozaeuropejskich (Niemcy, Węgry, Holandia, Chorwacja, Turcja i inne).Rodowodem Leliwitów zajmowało się wielu historyków, poczynając od Jana Długosza, aż po wiek XX. Istnieje kilka hipotez na temat genezy herbu:1. O obcym pochodzeniu herbu pisał Jan Długosz. W Clenodiach wspominając protoplastę Leliwitów kasztelana krakowskiego Spicymira, pisze iż przybył [on] znad Renu za czasów Władysława I króla polskiego, a potem swe pierwotne godło, przyniesione z zachodu Ogniwo (ignile) zarzucił, bowiem złączył się z rodem polskim mającym w herbie ubywajacy księżyc jaśniejący z gwiazdą jaśniejącą. Odtąd jego potomkowie wraz z owymi autochtonami stanowić mieli jedną rodzinę, z której mężowie przezorni i skrzętni, dobru publicznemu i własnemu oddani.W Liber Beneficiorum opisując fundację kościoła tarnowskiego Długosz przedstawia sprawę inaczej:"... wtedy właśnie ród szlachecki Leliwitów wywodzący się znad Renu, z krwi Alemanów, mający jako znak herbowy gwiazdę sześcioramienną otoczoną dwoma rogami księżyca na niebieskim tle, opuścił własne dotychczasowe siedziby i mając szczęśliwiej zamieszkać, wszedł do ziem Królestwa Polskiego".

Herb Leliwa z zamku książąt Sułkowskich w Bielsku-BiałejHerb Leliwa z zamku książąt Sułkowskich w Bielsku-BiałejWięcej dowiedzieć się można z jego opisu kościoła pw. Wszystkich Świętych w Krakowie, który był wybudowany przez rycerza Jakuba Bobolę:"Tenże Jakub nosił na orężu i tarczy ogniwo długie a wąskie. Jego liczni potomkowie połączyli się z rycerzami i wielmożami, jacy przybyli znad Renu, a mianowicie tymi z Tarnowa, Melsztyna i Jarosławia, mającymi jako herb Księżyc niepełny z gwiazdą w polu niebieskim. W wyniku tego połączenia, porzuciwszy starodawny znak, tj. owe Ogniwo, zaczęli używać jako herbu, księżyc niepełny wraz z gwiazdą. Pozostali jednak nieliczni rycerze w Królestwie Polskim, a zwłaszcza na Mazowszu, którzy posługują się Ogniwem na orężu." Jak widać występuje sprzeczność w przekazach Długosza w Clenodiach i Liber Beneficiorum. Jakby było tego wszystkiego mało Długosz podaje jeszcze legendę herbową:"Istnieje także przekaz, jakoby wspomniany ród i dom, który dotąd nazywa się "Leliwa", nie przybył znad Renu, ani też stamtąd nie przyniósł księżyca z gwiazdą jako herbu, lecz po jakiejś szczęśliwej i zwycięskiej bitwie z Węgrami, w której walczono aż do pojawienia się księżyca i gwiazd (jako że , był wówczas księżyc niepełny), został w dowód okazanego wówczas męstwa nagrodzony przez Władysława Łokietka, króla polskiego".Hipotezy Jana Długosza były potem powtarzane przez kolejnych historyków i heraldyków: Marcina Bielskiego, Bartosza Paprockiego, Szymona Okolskiego, Kaspra Niesieckiego i wielu innych.Szymon Okolski do opowiadania Długosza o nadreńskim pochodzeniu Spicymira (i samego herbu) dodał od siebie bliższe określenie niemieckiego gniazda rodowego: zamek prastary przezwany Księżycem z gwiazdą, po słowiańsku Leliwa, po niemiecku Monsztern zwany. W Niemczech jednak nigdy nie było miejscowości o takiej nazwie. Jest to raczej wymysł tego heraldyka i po nim późniejszych próbujących poprzez etymologiczne dociekania wspomóc pretensje rodziny Morsztynów do herbu Leliwa (wywodzący się z krakowskich kupców Morsztynowie pisali się w średniowieczu Mornsteyn, Morrensteyn, Morrinstein, Morsthein, Mornstin).2. Rdzennie polskie pochodzenie herbu starał się udowodnić nadworny biograf hetmana Jana Tarnowskiego Stanisław Orzechowski, pisał on m.in.:"Ród domu Tarnowskiego ani gościem ani przechodniem w Polszcze nigdy u nas nie był, jako niektórzy pod kądzielą siedząc między babami powiadają, iż Leliwa z Niemiec od Renu do Polskiej przyszła - co nie jest. Albowiem Leliwa tak polskim herbem zawsze była, jako jest Starza, Śrzeniawa, Tramli [?], Jastrzębiec, Łódź, Odrowąż, Nałęcz i inne polskie herby - a to może być pokazano starodawnymi przywilejami polskimi i ruskimi."Oczywiście o owych starodawnych przywilejach polskich i ruskich próżno dziś znaleźć jakikolwiek ślad.Rodzime pochodzenie herbu starali się także udowodnić Wincenty Balicki, Jan Leniek. Takiego zdania jest również historyk współczesny Włodzimierz Dworzaczek. Badacze forsujący rdzenne pochodzenie tego herbu wskazują przede wszystkim na typowo słowiańską nazwę herbu.3. U schyłku XVIII wieku Ewaryst Andrzej Kuropatnicki wystąpił z twierdzeniem, że Leliwa znajduje się pośród herbów przyniesionych z rzymskiej winnicy, innymi słowa została do Polski przyniesiona przez biskupów. Nie podał on jednak na potwierdzenie swoich słów żadnych dowodów.4. Różne, niekiedy fantastyczne teorie na temat pochodzenia Leliwitów podawane były przez wielu autorów (F. Piekosiński uważał ich ich za odgałęzienie rodu Lubowlitów-Ogniwów, którzy z kolei mieli być młodszą linią Starzów i wyprowadzał ich genealogię aż do Popielidów(!); z kolei A. Kosiński wystąpił z teorią krakowskiego, mieszczańskiego pochodzenia Leliwitów ).

Etymologia

Rozmaicie próbowano tłumaczyć znaczenie zawołania "Leliwa".1. Stanisław Orzechowski uważał, że "Leliwa" znaczy tyle, co "patrzwa sam".2. Zorian Dołęga Chodakowski twierdził, iż na Ukrainie w pieśniach ludowych, zwłaszcza weselnych, księżyc oznaczał pana młodego, zaś zorza (gwiazda Wenus, jutrzenka) zwana tam także leliwą wyobrażała w podobnej przenośni pannę młodą. Pisał do Bandtkiego, iż godło Leliwy widział na czerwonych chorągiewkach weselnych.3. J. Błaszczyński, autor artykułów heraldycznych w Encyklopedii Orgelbranda, opierając się na informacjach jakiegoś nie wymienionego z nazwiska archeologa, pisał, że lud w Sieradzkiem nazywa Leliwą księżyc na nowiu w chwili, kiedy się nad nim znajduje gwiazda Wenus i że tę rzadką konstelację uważa za zapowiedź klęski.. Taką samą informację powtarza Andrzej Kulikowski. Takiego tłumaczenia tego wyrazu nie można jednak znaleźć w żadnym słowniku języka polskiego.4. A. Małecki łączył zawołanie z nazwą wsi w Sieradzkiem. W dawnej ziemi sieradzkiej, w parafii Klonowa, znajduje się rzeczywiście wieś Leliwa, ale powstała ona późno, bo w lustracji starostwa sieradzkiego z lat 1564/1565 jej nie ma. Biorąc zresztą pod uwagę, ze starostwo sieradzkie dzierżawione było od 1536 kolejno przez dwóch Tarnowskich, łatwo można zrozumieć źródło tej nazwy.5. F. Piekosiński wywodził słowo Leliwa od imienia czy przezwiska Lel, co by jednak to przezwisko mogło znaczyć nie wyjaśnił.6. W polskiej ludowej nomenklaturze botanicznej leliwa ma być synonimem nazwy rośliny złotogłowiu. 7. Aleksander Brückner twierdził, że wszystkie nazwy herbów z końcówką na -awa mają pochodzenie topograficzne, od rzeki nad którą przodek osiadł np. Tarnawa, Rawa, Pilawa, Leliwa .8. Nazwa Leliwa mogła powstać i z jakiegoś czasownika, na przykład lelejać (się), to znaczy kołysać, chwiać się. Istniało również imię Lelistryj. 9. Za mało prawdopodobne należy uznać teorie łączące nazwę Leliwa z pogańskimi bóstwami Lele i Polele, chociaż dawni Słowianie przypisywali podobno jakimś gwiazdom ich imiona. Pisał o tym Mickiewicz:Już naprzeciw księżyca gwiazda jedna, druga
Błysnęła; już ich tysiąc, już milijon mruga.
Kastor z bratem Polluksem jaśnieli na czele,
Zwani niegdyś u Słowian: Lele i Polele;Podsumowując wszystkie te wywody można jedynie stwierdzić, iż mamy tu do czynienia ze starym słowiańskim określeniem czy nazwą, którego znaczenia nie sposób dziś wyjaśnić.

Herbowni

Hutten Czapski. Herb Leliwa z koroną hrabiowską

Hutten Czapski. Herb Leliwa z koroną hrabiowskąPoniższa lista herbownych (595 rody) nie ma charakteru kompletnego. Pełen spis nazwisk nigdy nie istniał. Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Leliwa. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę.Abramowicz, Adamkiewicz, Adamkowicz, Aksan lub Aksanow, Albicki, Anczewski, Andrzejewicz, Anszewski, Antoszewski, Anuszewicz, Anuszewski, Babczyński, Babiński, Bacewicz, Bachrynowski, Badkowski, Bagrycewicz, Bahrynowicz, Bahrynowski, Bair (odmiana), Bajer (odmiana), Bakrynowski, Bałuczyński, Barancewicz, Baranowicz, Bartkowski, Baszowski, Bauer, Baurski lub Baur, Bayer (odmiana), Bądkowski, Bedliński, Bereziński, Bernatowicz, Bes, Besowski, Będziemirowski, Bękowski, Białas, Białobłocki, Białopiotrowicz, Białoszycki, Bielicki, Bielowski, Bieniewski, Bińkowski, Błocki, Błudnicki, Bobola, Bobiński, Boboński (odmiana), Boczkowski, Bodzanta, Bodzewski, Bolte, Bonuchowski, Borzuchowski, Bóbr, Brandt, Brażewski, Brażyński, Bremer, Broniewski, Bryżyński, Brzeszewski, Brzozdowski, Brzozogajski, Budzewicz, Bukowiecki, Bułajewski, Bułhak, Burakowski, Cebrzyk, Cerkas, Chlebowicz, Chłasiewicz, Chłasko, Chmielewski, Choberski, Choborski, Chociatowski, Chrościcki, Chrucki, Chruścicki, Chryściński, Cichowicz, Cichowski, Cidzik, Cudowski (odmiana), Czajowski, Czapiewski, Czapkowski, Czapski, Czarnecki, Czawszajewicz, Czechowicz, Czechowski, Czelatycki, Czelatyński, Czerczycki, Czerkies, Czeski, Czeyłytko, Czobor, Czubicki, Czubiński, Czubowski, Czudowski (odmiana), Czulski, Czuprynowski,Czupryniewicz, Czybiński, Dackiewicz, Daćkiewicz, Damerau, Danecki, Danilewicz, Daniło, Daniłowicz, Daszczenko, Daszkiewicz (odmiana), Daszkowicz (odmiana), Daszkowski, Dąb, Dąbrowski, Dewejn, Długołęcki, Dobaniewski, Dobrzański, Dobrzyński, Dokurno, Dorohostajski, Dowejn, Dowgiał(ł)o, Drasławski, Dreszkowski, Drowdwiłło, Drzeczkowski, Dudziecki, Dusejko lub Dusieyko, Duszkiewicz, Dymitrowski, Dyszewicz, Dziewiętnicki, Dziubiński, Dżur, Francuzewicz lub Francuzowicz, Freiman-Ostacewicz, Fryjewicz, Gabry(i)ałowicz, Ganglowski lub Gangłowski, Gaugłowski, Gawłowski, Gąglawski, Geczewski, Giecewicz lub Gieczewicz, Gieczewski lub Gieczowski, Gierłowicz, Gierszod, Giesztołd, Giesztowt Łokiański, Gintowt, Gintowt Dziewałtowski, Girowski, Gołuchowski, Gordziałkowski, Gorka, Gorkański, Gotartowski, Gozdzki, Górka, Górkański, Graniewski, Granowski, Grell, Grochowski, Grunowski, Gurkowski, Gurnowski, Guzdek, Herok, Herżod, Hlaska, Hlebicki, Hlebicki-Józefowicz, Hlebowicz, Hłaska lub Hłasko, Horn, Hortyński, Howig, Hubal, Ibiański, Irzykowicz, Iwonicz, Jacewicz, Jackiewicz, Jacosławski, Jaczewski, Jagielnicki, Jagintowicz, Jahołkowski, Jakowicz, Jaksmanicki, Jaksmański, Janisławski, Janowicz, Jarosławowicz, Jarosławski, Jaskmanicki, Jaskol(ł)d, Jawsza, Jelec (odmiana), Jelenczewski, Jelowski, Jerzyk, Jerzykowicz, Jeżowski, Jotkiewicz, Józefowicz, Jucewicz, Juchniewicz, Juchnowicz, Judinowicz, Juniewicz, Junowicz, Jurkowski, Jus(ś)kiewicz, Juszkiewicz, Kadziński lub Kadzyński, Kalenicki, Kalenik, Kamieński, Kappel, Karaczowski, Karsznicki lub Karśnicki, Karwacki, Kaski, Kasperowicz, Kiersz, Kiewlicz, Kirsz(a), Kisielowski, Kiski, Kiszelowski, Kiszkiewicz, Knipowicz, Kokocki, Kokoski, Kolański, Komorski, Konczacki, Koniński, Konopiński, Kończacki, Kopestyński, Koppet, Kopystyński, Korczyc lub Korczycki, Korczyński, Korzeniowski, Kostewicz, Kościa, Kościewicz, Kotaszewicz, Kozicki, Kozielski, Kozieł(ł), Kraiński, Krajewski, Krajowski, Kraśnik, Kronicki, Krosno, Krupka, Krysiński, Kryściński, Kryżan, Krzesz, Krzywobłocki, Księski, Kszyniecki, Kuchmistrzowicz lub Kuchmistrzowski, Kuchta, Kuciński, Kukiel, Kumaniecki, Kummer, Kunter, Kurczukowicz, Kurmin, Kuzmicki, Laskowski, Ledycki, Leliwa, Lemański, Lenkszewicz, Lesieniewicz, Leskiewicz, Leśkiewicz, Lgocki, Lipański, Lipen, Lipiński, Lisiecki, Lisowski, Lissowski, Liszeń, Liszyń, Lityński, Lostin, Ludkiewicz, Łabcewski, Łabcewski, Łachoyski, Łakowicz, Łaszkiewicz, Ławiński, Ławrynowicz, Łohojski, Łopacki, Łosiew, Łostowski, Łoziński,Łozowski, Łubanka, Łyczkiewicz, Łysakowski, Macewicz, Malszycki, Małszycki, Marcinkiewicz, Marcinowicz, Margiewicz, Martyszewski, Matuszewic(z) lub Matuse(ie)wicz, Mąkierski (Leliwa Odm.-Trąbka Między Księżycem A Gwiazdą), Medeksza, Melsztyński, Meslicz, Miaskowski, Miastkowski, Micewicz, Michałowski, Mickiewicz, Mierci(czy)ński, Mierzeński, Mierzyński, Mikulicz, Minej(y)ko, Młaszkowski, Młodkowski, Młotkowski, Mokierski, Molwiłło, Mon(i)wid(owicz), Mon(ty)wid, Montwid(t), Montwił(ło), Montywid, Monwid(owicz), Morstin lub Morsztyn, Mutykalski, Myszkowicz, Mytko, Naguszewski, Narmo(u)nt, Nasmont, Natalski, Nazdrowicz, Newelski, Niedoma, Niemiera, Niemierzyc, Niesiołowski, Nietowć, Niewiardowski, Niezwiecki, Ninieński, Nozdrowicz, Nutowć, Odyniec, Oklejski, Okuszko, Olchowicz, Olechowicz, Olechnowicz, Osostowicz, Ostaniewicz, Ostaszkiewicz, Ostrowski (odmiana), Ostrzeszewicz, Ostrzewski, Pacenko, Pacewicz, Pacyna, Pacynko(a), Pajewski, Paruszewski, Parys, Paszkowski, Pausza, Pawłowski, Pawsza, Pereszczak(a), Petkiewicz, Petroch, Petruszewicz, Petyhorski, Piaszczyński, Piechocki, Piechowski, Pieczychowski, Pieniążek, Pietkiewicz, Pietrasiewicz (odmiana), Pietraszko, Pigłowski, Pilecki (odmiana), Piorun, Piotrowicz (odmiana), Piotrowski, Piórkowski, Pławiński, Pobłocki, Podgorski, Podhajecki, Podlaski h. Leliwa IV, Podlęski, Podłęski, Pogorski, Pokrywnicki, Pokrzywnicki, Połocki, Połoniewicz, Połoński, Popławski, Postawka, Preuss, Pruski, Pruszak, Pruszyński, Przyborowski, Przywidzki, Pstrocki, Ptaszyński, Puti(y)anowicz, Puzyno, Radwański, Rakowic(ki), Rakowicz, Rączkowski , Rekszyński, Rekść, Rekuć, Rentfiński, Rętfiński, Rogowski, Rohoziński, Rojcewicz, Roman, Romaszko(a), Roycewicz, Rozdzwienicki, Rozmanik, Rykowski, Rymsz(a), Ryx, Saltejewicz, Samotyk lub Samotycki, Sawojski, Sczepiecki, Serbin, Sępieński, Sieczko, Siedleszcze(y)ński, Siedliszczeński, Sienkiewicz, Sierpski, Sięski, Skinder, Skorupa, Skumin, Sławiński, Sławoszyński, Słobotski, Słotwiński, Słowacki, Słucki, Słupowski, Smoi(j)ski, Songin, Soroka, Specymirski, Spicymirski, Spiner, Spławski, Srzechiński, Srzedzi(ie)ński, Staniewicz, Stanilewicz lub Stanilewski, Starowolski, Starzechowski, Staszkiewicz (odmiana), Stawryło, Stecewicz, Sti(ie)rnski lub Stirnski, Stiruski, Streżowicz, Strubnica, Stryjkowski, Styrnski, Styrpejko, Styruski, Suchorowski, Sudnik, Swolkień, Swołyński, Sworski, Syćko, Szalamuński, Szalkiewicz, Szałkiewicz, Szaniecki, Szawernowski, Szczepicki, Szczepiecki, Szpiner, Szredziński, Szuczewski, Szulakiewicz, Szymkiewicz, Szymkowicz, Ścierski, Śledziewicz, Śniadecki, Śnieżko, Śr(rz)edziński, Tarło, Tarnau lub Tarnow, Tarnowski, Temruk, Tomkowicz, Towgin(owicz), Trojanowski, Tułkowski, Tyszkiewicz, Ulęzgęłło, Urak, Ustarbowski, Virion, Wacławski, Wapczyński, Wardęski, Warnsdorf, Wasilewicz, Węcławski, Węsierski, Wiaze(ie)wicz lub Wiażewicz, Wicki, Wiedecki, Witecki, Wieliczkowski, Wieroz(sz)emski, Wierzbicki, Wietski, Więcławski, Wiszacki, Witcki, Witski, Wodzicki (odmiana), Wojakowski, Wojanowski, Wojnowski, Woliński, Wołkowski, Wołodko, Wołodźko, Woronowicz, Wrzosek, Wyrowski, Wyrzykowski, Wyskocki, Wysocki, Zaborski, Zabrzeziński, Zacharewicz, Zajączkowski, Zawadzki, Zbirochowski lub Zbiro(w)ski, Ziembowski, Zienkiewicz, Zienkowski, Zongołowicz, Zuroch, Zurowski, Zygmuntowicz, Żagliński, Żarski, Żuk, Żuławski, Żurawicki, Żurawski, Żurowski, Życzyński, Żyła, Żyłowski, ŻyrawskiHerbu Leliwa używają też (w różnych wariantach) miasta Leśna (księżyc odwrócony rogami do dołu nad gwiazdą), Mińsk Mazowiecki, Ostrowiec Świętokrzyski, Przeworsk, Tarnobrzeg, Tarnopol, Tarnów, Sieniawa, Stryków, Poznań, Tołte, Zawałów, oraz wieś Krzywcza, jest również herbem zamku w Rożnowie.

Znani przedstawiciele

  • Spycimir Leliwita (-1354) - kasztelan krakowski
  • Spytko II z Melsztyna (1364-1399) - wojewoda krakowski
  • Wojciech Moniwid (1387/9-1422) - wojewoda wileński
  • Rafał Jarosławski (1436-1493) - marszałek Królestwa Polskiego
  • Jan Jurjewicz Zabrzeziński (1437-1507) - marszałek wielki litewski
  • Jan Hlebowicz (1480-1549) - kanclerz wielki litewski
  • Jan Amor Tarnowski (1488-1561) - hetman wielki koronny
  • Kasper Miaskowski (1549-1622) - poeta
  • Krzysztof Dorohostajski (1562-1615) - marszałek wielki litewski
  • św. Andrzej Bobola (1591-1657) - misjonarz, święty Kościoła katolickiego
  • Jerzy Tyszkiewicz (1596-1656) - biskup żmudzki i wileński
  • Jerzy Karol Hlebowicz (1603-1669) - wojewoda wileński
  • Jan Andrzej Morsztyn (1621-1693) - podskarbi wielki koronny, poeta
  • Mikołaj Hieronim Sieniawski (1645-1683) - hetman polny koronny
  • Walenty Aleksander Czapski (1682-1751) - biskup przemyski, kujawski
  • Jan Ansgary Czapski (1699-1742) - podskarbi wielki koronny
  • Józef Wodzicki (1750-1794) - generał major wojsk koronnych, powstaniec kościuszkowski
  • Jędrzej Śniadecki (1768-1838) - polski uczony, lekarz
  • Konstanty Słotwiński (1793-1846) - prawnik, działacz konspiracyjny w czasie zaborów
  • hr Konstanty Tyszkiewicz (1806-1868) - badacz pradziejów Litwy, archeolog
  • Juliusz Słowacki (1809-1849) - poeta
  • hr Eustachy Tyszkiewicz (1814-1873) - historyk, archeolog
  • hr Bogdan Hutten-Czapski (1851-1937) - prezydent Związku Polskich Kawalerów Maltańskich
  • mjr Henryk Dobrzański „Hubal” (1897-1940)- zagończyk, dowódca oddziału partyzanckiego w czasie II wojny św.
  • płk Henryk Leliwa-Roycewicz (1898-1990) - medalista olimpijski w jeździectwie, powstaniec warszawski
  • rtm Witold Pilecki (1901-1948)- żołnierz podziemia, organizator ruchu oporu w Auschwitz-Birkenau

Odmiany herbu [

 

 

 

Abramowicz, Pilecki

Adamowicz

Adamowicz (tatarski)

Bajer

Cudowski, Daszkiewicz

Dekaloga (Bobiński)

Erbs (Grochowski)

Jelec

Mokierski (Mąkierski)

Staszkiewicz

Wodzicki

Zienkowicz

 

Ciekawostki

  • W bitwie pod Grunwaldem w 1410r. wzięły udział trzy chorągwie pod znakiem Leliwa. Były to chorągwie Jana z Tarnowa (wojewody krakowskiego), Wincentego z Granowa (kasztelana śremskiego i starosty wielkopolskiego), Spytka z Jarosławia.
  • Wizerunek herbu jako znak menniczy widnieje na monetach z okresu panowania królów: Stefana Batorego (talar litewski, szeląg, trojak), Zygmunta III Wazy (trojak), Jana II Kazimierza (ort koronny, szóstak koronny), Jana III Sobieskiego (czerwony złoty, ort koronny , szóstak koronny). Pojawia się on gdyż zarządcami mennic byli wówczas tegoż herbu podskarbi wielki litewski Jan Chlebowicz, podskarbi wielki koronny Jan Andrzej Morsztyn.
  • W XV w. rycerze którzy nosili herb Leliwa i walczyli przeciwko Turkom, aby nie zostać wziętym za wroga, musieli często umieszczać na swoich tarczach dodatkowe łacińskie sentencje. Turcy mieli w swoich znakach półksiężyc i sześciopromienną gwiazdę bardzo podobne do herbu Leliwa.

 

 

Przypisy

  1. Herbarz polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów: ułożony porządkiem alfabetycznym na podstawie Herbarza Niesieckiego i manuskryptów, Hipolit Stupnicki, Drukiem Kornela Pillera, Lwów 1839, T.2, str.90
  2. Herbarz polski Kaspra Niesieckiego, Nakładem i drukiem Breitkopfa i Haertla, Lipsk 1841, T.6, str.40
  3. Herbarz Bellenville karta 67v
  4. Heraldyka polska wieków średnich, dr Franciszek Piekosiński, Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1899, str.90-91
  5. Heraldyka polska wieków średnich, dr Franciszek Piekosiński, Nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1899, str.89, 91
  6. Miesięcznik Heraldyczny, Nr 11-12, Lwów, listopad-grudzień 1913, str.179: O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r.1413. - Ród Moniwida (Leliwa)
  7. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Klejnoty Długoszowe, wyd. M. Friedberg, RH T. X, 1930, str.65
  8. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Liber Beneficiorum I, J. Długosz, str.604
  9. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Liber Beneficiorum II, J. Długosz, str.6
  10. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Liber Beneficiorum II, J. Długosz, str.6
  11. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Okolski II, str.62
  12. Leliwici Tarnowscy, Włodzimierz Dworzaczek, Instytut Wydawniczy PAX, 1971, str.14-15
  13. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego, Stanisław Orzechowski, wyd. K. J. Turowski, t. I, Sanok, 1856, str.367
  14. Źródło za Wł. Dworzaczkiem:Wiadomości o klejnocie szlacheckim oraz herbach domów szlacheckich w Koronie Polskiej i W. Ks. Litewskim, Ewaryst Andrzej Kuropatnicki, Warszawa, 1789
  15. Leliwici Tarnowscy, Włodzimierz Dworzaczek, Instytut Wydawniczy PAX, 1971, str.16
  16. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Zorian Dołęga Chodakowski, J. Maślanka, Prace Komisji Historyczno-Literackiej PAN Oddz. w Krakowie, nr 13, Wrocław 1965, str.59
  17. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Encyklopedia Powszechna Orgelbranda, t.XVI, Warszawa, 1858, str.816
  18. Wielki Herbarz Rodów Polskich, Andrzej Kulikowski, Warszawa, Świat Książki-Bertelsmann Media, 2005, ISBN:83-7391-523-0
  19. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Lustracja Województw wielkopolskich i kujawskich 1564-1565, cz. II, wyd. A. Tomczak, Bydgoszcz, 1963, str.25
  20. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich, t. I, Warszawa, 1889, str.191; t. II, cz. 2, Warszawa 1894, str.93
  21. Encyklopedia staropolska, 1937-1938, T.1, str. 420
  22. Źródło za Wł. Dworzaczkiem: Słownik staropolski, t. IV, Wrocław, 1964-1965, str.19
  23. Pan Tadeusz, Adam Mickiewicz, Księga ósma - Zajazd
  24. Skorowidz Monet Polskich od 1506 do 1825 roku ułozony przez Karola Beyera w roku 1862 , Karol Beyer, Wydawca: Polkowski Ignacy, Krakow, 1880

Bibliografia

  • Bartłomiej Paprocki: Gniazdo cnoty: zkąd herby rycerstwa sławnego Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego, Ruskiego, Pruskiego, Mazowieckiego, Żmudzkiego i innych Państw do tego Królestwa należących Książąt y Panów początek swoy maią. Kraków: 1578.
  • Bartosz Paprocki: Herby rycerstwa polskiego na pięcioro xiąg rozdzielone. 1584.
  • Hipolit Stupnicki: Herbarz polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów: ułożony porządkiem alfabetycznym na podstawie Herbarza Niesieckiego i manuskryptów. Lwów: Drukiem Kornela Pillera, 1859.
  • dr Franciszek Piekosiński: Heraldyka Polska Wieków Średnich. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności, 1899.
  • Włodzimierz Dworzaczek: Leliwici Tarnowscy. Instytut Wydawniczy PAX, 1971.
  • Tadeusz Gajl: Herby szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Gdańsk: Wydawnictwo L&L, 2003, errata 2005.
  • Czesław Malewski: Rody szlacheckie na Litwie(III) - Herb Leliwa w: Nasza Gazeta nr 15 (451) / 2000 . [dostęp 20.09.2008].

Pochodzenie Leliwy

Symbol półksiężyca spopularyzowany został na Podlasiu i Litwie w okresie unickim. Wraz z krzyżem jest znakiem maryjnym symbolizującym zwycięstwo dobra nad złem, światła nad ciemnością. Półksiężyc najczęściej występuje u nasady krzyży kutych, wieńczących ramiona oraz szczyt drewnianych krzyży cmentarnych i przydrożnych. Bywa też mocowany na kamiennych postumentach. Nie jest to, jak wielu błędnie interpretuje, wywyższenie chrześcijaństwa nad islam. Jest skrótem myślowym, symbolem Matki Bożej stojącej na księżycu w nowiu, depczącej bosa stopa głowę węża. Z tej przyczyny wizerunek Matki Boskiej Ostrobramskiej od dołu zamyka forma półksiężyca.

Na deskach wotywnych półksiężyc jest umieszczony w towarzystwie dwóch, a nawet trzech gwiazd. W ludowej pieśni wielkoruskiej, opisującej krainę zmarłych, występują symboliczne trzy księżyce i trzy zorze. Na Mazowszu po wsiach również rozróżniano trzy zorze w zależności od pory dnia: poranna, południowa i wieczorna. Zorza to najjaśniej świecąca na niebie gwiazda nazywana leluja, leliwa. Podobna symbolikę posiada herb leliwa przedstawiający na błękitnym polu złoty półksiężyc zwrócony rogami ku górze, a nad nim sześciopromienną złota gwiazdę. Leliwa jest jedynym w polskiej heraldyce znakiem wywodzącym swoja historie bezpośrednio ze słowiańskiej mitologii. Symbolizuje małżeństwo księżyca i zorzy. Pieczętowały się nim rody Dobrzańskich, Bułghaków, Chłopeckich, Czapskich, Giesztołtów, Kochanowskich, Melsztynskich, Morsztynów, Podhajskich, Sienkiewiczów, Tarłów, Tarnowskich, Tyszkiewiczów, żuławskich itd.